ابزار هدایت به بالای صفحه

جنید گوید: «صوفیان یک خانواده اند که بیگانه درآن راه ندارد» و «صوفی همچون زمین است که هر چه زشتی و پلیدی است برآن روان است و چیزی جز زیبایی از آن نمی روید» و«صوفی چون زمینی است که پاک و ناپاک برآن گام می زنند و چون ابر است که بر هر چیزی سایه می افکند و چون قطره است که هر چیزی را سیراب می سازد». (همان).
سهل بن عبدالله گوید: «صوفی کسی است که خونش را هدر و دارائیش را مباح بیند». ( رساله قشیریه، ص: 127).
ثوری گوید: «صفت صوفی آرامش است در نداری و بخشش است درداشتن».
ابو حمزه بغدادی گوید: «علامت صوفی صادق آنست که پس ازتوانگری درویش شود وپس ازآنک عزیز بود خوار شود وپس از آنک مشهور بود پوشیده گردد وعلامت صوفی کاذب آنست که توانگر گردد پس از درویشی وعزیز گردد پس از خواری و معروف گردد پس از آنک مجهول بود». ( همان، ص: 469).
رویم بغدادی گوید: «صوفی بنا کرده اند بر سه خصلت فقروافتقار و عادت کردن ببذل وایثار و بترک تعرض و اختیار بگفتن». (همان، ص: 470).
به طور کلی صوفیه خود را از آن دسته از مسلمانان دانسته اند که ندای خداوند را برای درک حضورش هم در عالم و هم در نفس جدی می گیرند. آنان باطن گروی را بر ظاهر گروی، رشد معنوی را بر شریعت پرستی وتزکیه نفس را بر تعاملات اجتماعی ترجیح می دهند. در بحث خداشناسی، صوفیه بیش از آنچه که ازغضب، قهر و جلال خداوند صحبت کنند، از رحمت، لطف وجمال او سخن می گویند. (ویلیام چیتیک، ص: 53-52).
نظر ابن عربی در مورد صوفیان جالب و قابل تأمل است. وی صوفی را امانت حق تعالی می داند؛ چرا که خداوند از میان تمام مخلوقات، انسان را خلیفه خود قرار داد و او امین بر خلق خدا است، اگراین امانت را به درستی انجام دهد، صوفی است و در غیر این صورت ظلوم و جهول است. (ابن عربی، فتوحات مکیه، ج2، ص: 266، با تخلیص).
ابن عربی صوفیان را دارای مکارم اخلاق می داند که خود را مالک و منتسب به چیزی نمی دانند و به جز خدا به چیزی تکیه و امید ندارند وآنها دارای خرق عادت اند تا از این طریق در موقع ضرورت، برای صحت و درستی ادعایشان دلیل بیاورند. برخی از آنها که چنین می کردند این کار برایشان امری عادی شده بود، به گونه ای که بر روی آب و هوا راه می رفتند، همانطور که ما بر روی زمین راه می رویم. وی در احوال صوفی که خود را مقرب در گاه الهی می داند، می گوید:
فلاتتعب ولاتتعب*** و کن کالحول القلب
اذا ما لم تکن هذا*** فلم تعثر علی المطلب
مفهوم آن، چنین است که: نه خود را ناراحت کن و نه دیگری را. و مانند کسی باش که در حال دگرگونی و تغییر است واگر اینچنین نباشی، حقیقت را نمی یابی و به مقصد نخواهی رسید.

ابن عربی در این دو بیت دگرگونی احوال صوفی را بیان می کند بدین صورت که صوفی همواره خدا را ناظربرخود بداند تا خود دیگران را مورد عذاب قرار ندهد. وی معتقد است که در تحول و دگرگونی باید هر لحظه بهتر از لحظه قبل بود و سرانجام باید در این حالات، خود را به خداوند بزرگ سپرد تا به درجات عالیه عرفان رسید. (سعیدی، گل بابا، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، ص: 472).

در کتب لغت تصوف به دو معنای لغوی واصطلاحی تعریف شده است. معنای لغوی آن عبارت است از: «پشمینه پوشیدن ومأخوذ از صوف است» وهمچنین «به مذهب صوفیه در آمدن مرد. خوی صوفیه گرفتن». ومعنای اصطلاحی آن عبارت است از: «از خواهش نفسانی پاک شدن و اشیاء عالم را مظهر حق دانستن». به عبارت دیگر« نام مذهب طایفه ای از اهل حقیقت که از خواهش های نفسانی پاک شده و اشیای عالم را مظهر حق می دانند و گویند درزمان سابق این طایفه صوف میپرستیدند لهذا کلمه تصوف را بر افعال و اعمال آنان اطلاق نموده اند». (دهخدا، لغت نامه، ج4، ص: 59) و (سعیدی، گل بابا، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، ص: 164).
«التصوف هو الخلق من زاد علیک بالخلق زاد علیک بالتصوف»؛ یعنی« تصوف نکو خویی است هر که از تو نکوخوی تر باشد در تصوف از تو بیش است. و خوی نیکو را پرهیز از روی گردانی، یعنی رو نمودن به همدلی وهمراهی گفته اند». ( محمد بن منور، اسرارالتوحید، ص: 257).
«تصوف دو چیز است: یکسو نگریستن و یکسان زیستن». (همان، ص: 285).
«التصوف اسم واقع فاذا تم فهو الله». یعنی تصوف «درویش نامی است واقع، چون تمام شد و به غایت رسید، آنجا خود جزاز خدای چیزی نماند». (همان، ص: 286).
تصوف: «در لغت صوف پوشیدن است واین اثر زهد وترک دنیاست، ودراصطلاح اهل عرفان پاکیزه کردن دل از ماسوی الله... و دور بودن از منهیات ومواظبت نمودن به فرموده رسول خدا(ص) واین جماعت متصوفه محقند؛ وبعضی متصوفه مبطلند که خود را صوفیه شمارند وبه حقیقت صوفیه نیستند. و اینها چند فرقه اند... ». (تهانوی، کشف اصطلاحات الفنون، ج1، ص: 841).
«جریری را پرسیدند از تصوف گفت نیکوخوئی اختیار کردن واز خوی بد پرهیزیدن» «تصوف مراقبت از احوال شریفه و داشتن ادب است». (قشیری، رساله قشیریه، ص: 469).
عمروبن عثمان مکی: «تصوف یعنی اینکه بنده در هر زمانی بگونه ای باشد که شایسته و سزاوار وی در آن زمان است». (رساله قشیریه، ص: 127).
ابو یعقوب مزابلی: «تصوف حالتی است که درآن، نشانه های انسی بودن آدمی ناپدید می شود». (ابونصر سراج، اللمع، ص: 25).
«جنید را پرسیدند از تصوف گفت آنست که مرده گرداند ترا از تو و بخود زنده گرداند». و«آنک با خدای باشی بی علاقتی» و «تصوف جنگی بود که اندرو هیچ صلح نه». (رساله قشیریه، ص: 470).
«معروف کرخی گوید: تصوف فرا گر فتن کارهاست بحقیقت و نومید بودن ازآنچه اندردست مردمان است». (همان).
«حسین منصور را پرسیدند از تصوف گفت ذات او وحدانیست نه کس او را فرا پذیرد ونه او کس را». (همان، ص: 469).
«شبلی گوید تصوف نشستن است با خدای عز وجل و ترا هیچ اندوه نه» و «تصوف برقی سوزنده است» و«تصوف مصونیت از دیدن هستی مادی است». (همان، ص: 472).
«ذوالنون را پرسیدند ازتصوف گفت قومی باشند، خدایرا بر همه چیزها برگزیده وخدای ایشانرا برگزیند بر همه چیزی». (همان، ص: 473).
سمنون را پرسیدند از تصوف گفت آنست که هیچیز ملک تو نباشد وتو ملک هیچیز نباشی». (همان، ص: 470).
«ابوالقاسم دمشقی گوید: ازابوبکر کتانی پرسیدم که علم تصوف چیست؟ گفت کمینه آن است که تو درنیاوی». (سلمی، طبقات الصوفیه، ص: 370).
«تصوف محافظت اوقات است، آن که بنده جز به حد خویش ننگرد وجز با خداوند خویش نایستد وجز با وقت خویش قرین نباشد». (کلابادی، خلاصه شرح تصوف، ص: 268).
«ابوعلی رودباری گوید تصوف آنست که آستانه دوست بالین کند وهرچند که برانند نرود». (رساله قشیریه، ص: 472).
دانش تصوف از علوم شرعی جدید دراسلام است. وطریقه این گروه همواره در نزد امتهای گذشته و بزرگان صحابه و تابعان وآنانکه پس از ایشان بوده اند، شیوه هدایت حق شمرده می شده است واصل آن ملازم شدن و روی آوردن به عبادت وجز توجه به خدای تعالی از همه بریدن وروی گرداندن از هرچه عموم بدان روی می آوردند مانند: لذت وجاه. ودوری از خلق و پناه بردن به کنج خلوت برای عبادت است. (ابن خلدون، مقدمه، ج2، ص: 968).
تصوف را می توان درمفهوم کلی و گسترده تر، باطنی کردن یا درون گرایی وتشدید ایمان و عمل اسلامی توصیف کرد. (ویلیام چیتیک، ص: 52).

از نظر ابن عربی تصوف عبارت است از تخلق به اخلاق الهی که نتیجه تقوی است، به گونه ای که شخص زمانی آن را در می یابد که به آیینه قلبش که از زنگار بیگانگان پاک شده، تکیه کند وتمام حجاب ها و موانع را بردارد. (ابن عربی، تدبیرات الهیه، ص: 41، باتخلیص). وی معتقد است که شرط متصف شدن به تصوف حکیم بودن است؛ چرا که حکمت متضمن اخلاق است. و همچنین به معرفت و شناخت کامل و عقل راجح وحضور قوی در نفس، نیازمند است؛ برای اینکه خواهش های نفس براو حاکم نشود و قرآن راپیشوا و الگوی خود قرار دهد وهمواره در آن نظر وتدبر کرده تا امرتصوف بر او آسان شود و دراستنباط احکام از ملاک و میزان حق خارج نشود و بر اساس میل خود عمل ننماید؛ زیرا که نتیجه آن خسران ابدی و ازلی است. بنابراین تصوف عبارت است ازتخلق به اخلاق خداوند و آن کس که به این مقام رسد به علم تصرف در موجودات دست یابد واین همان انسان کامل و معصومی است که هرگز خطا نمی کند و نخواهد کرد. (ابن عربی، فتوحات مکیه، ج2، ص: 266با تلخیص). برخی نیزتصوف را بر اساس حروف آن تعریف کرده اند به این صورت که، تصوف عبارت است از چهار حرف وهر یک از حروف اشاره به مقامی دارد: «تا» توبه از ناشایست و «صاد» صدق درطلب و «واو» ورع درشبهات و«فا» فناء در توحید. (اصطلاحات تصوف گوهرین، ص: 101).

نتیجه اینکه برای تصوف وصوفی تعریف جامع ومانعی وجود ندارد وفاقد یک ضابطه کلی است؛ چرا که هرصوفی از یک زاویه خاص وبا توجه به حالات و شرایط درونی اش، تصوف را تعریف کرده است. نیکلسون مستشرق انگلیسی که تحقیقات وتألیفات بسیاری در تصوف اسلامی دارد، دراین باره می گوید: «اگر چه تعریفات بی شماری که از تصوف در کتابهای فارسی و عربی شده از لحاظ تاریخی جالب توجه است. اما در حقیقت مهمترین فایده این تعریفات این است که نشان می دهد: تصوف غیر قابل تعریف است». وی براین باوراست که تعریف هر کس از تصوف بر مبنای احساس خود است نه واقعیت تصوف. و این همچون داستان فیلی است که مولوی در مثنوی آورده، مبنی بر اینکه در تاریکی هر کسی یک نوع تعریف و برداشتی ازآن فیل داشت. (نیکلسون، عرفای اسلام، ص: 51-49).

چنانچه ملاحظه می شود تعاریف متنوع از صوفی و تصوف ارائه شده است، لذا اگر بگوییم به عدد صوفیان، تعریف از تصوف وصوفی می توان یافت، گزاف نگفته ایم؛ چرا که هر یک از صوفیان طریقه و روشی داشته اند و بر اساس آن تصوف را تعریف کرده اند. اما با وجود الفاظ و تعابیر مختلف، معنا و مفهوم آنها یکی است و تمام تعاریف بیانگر یک اصل است و آن اینکه انسان تا جایی که می تواند همه خصلت های نیک را در خود پرورش دهد وتمام صفات زشت و نکوهیده را از خود دور سازد. همه ادیان و مکاتب فلسفی کوشیده اند تا انسان، این حیوان دو پا را از چهارپایی و احوال چهار پایان دور سازند و معتقدند که این امر زمانی امکان پذیر است که خصلت های بد انسان از بین برود وبه جای آن خصلت های خوب و پسندیده جایگزین شود. بنابراین اصل تصوف بر مبنای تزکیه و تهذیب نفس است؛ چنانچه بسیاری از بزرگان نیز درتعریف تصوف به این امر اشاره کرده اند، بدین ترتیب که: تصوف روشی عملی است که با اکسیر عشق وجود انسان را از پستی و رذالت به قله منیع می کشاند و ماهیت او را دگرگون می سازد. حافظ نیز این مطلب را اینگونه بیان می کند:
دست از مس وجود چون مردان ره بشوی*** تا کیمیا ی عشق بیابی و زر شوی
خواب و خورت زمرتبه خویش دور کرد*** آنگه رسی به خویش که بی خواب وخورشوی
(دیوان حافظ، غزل487).

علاوه بر این، تعریف بسیاری از مشایخ صوفیه نیزمتضمن این معنا است، ازجمله تعریف ابوسعید ابوالخیر از تصوف و صوفی. وی تصوف را یکسو نگریستن و یکسان دیدن دانسته است؛ این امر زمانی محقق می شود که انسان بتواند اخلاق زشت و ناپسند را از ذات خود دور سازد و صفات نیک و پسندیده را کسب کند. به عبارت دیگر، انسان باید ما ومنی ها را در خود بکشد و از خود فانی شود، دراین صورت فقط خدا را درنظر داشته وهمه چیز را، حتی بدیها را نیز مانند خوبیها می بیند. صوفی آن است که «آنچه در سر داری بنهی و آنچه در کف داری بدهی و از آنچه بر تو آید نجهی». این تعریف ابوسعید از صوفی نیز دال بر این معنا است که انسان برای صوفی شدن باید رذایل اخلاقی را از وجودش پاک سازد.

محققان این تعریف را اینگونه تبیین کرده اند که: «آنچه در سر داری بنهی»؛ یعنی آنچه در سر است، کبر و نخوت و غرور و خودبینی است که تا انسان آنها را از بین نبرد واز سر بیرون ننهد از مقام انسانیت به دور است؛ به عبارت دیگر با مردم و خلق خدا همدم ویکرنگ نیست و خود را از یک جنس و مردم را از جنس دیگر می داند. و« آنچه در کف داری بدهی»؛ یعنی آنچه از مال و ثروت وجاه دنیا در دست داری، ببخشی؛ چرا که اگر انسان بخشندگی و ایثارنداشته باشد، مانند زور گویان و متجاوزان همه دنیا را برای خود می خواهد و برای رسیدن به خواسته های خود مردم را به اسارت می گیرد. بنابراین یکی از بزرگترین موانع قهر و قتل نفس، بخشش است؛ چرا که مال دنیا و ثروت زیاد موجب تباهی دل و فساد روح می شود. لذا صوفی واقعی کسی است که هر چه دارد با نیازمندان بخورد. و« آنچه بر توآید نجهی»؛ بدین معنا است که در برابر سختی ها ومشکلات ایستادگی کنی و زود از میدان بیرون نروی. و همچنین در برابر سخنان ناسنجیده و ناسزای مردم پیرامون خود، صبر و شکیبایی نشان دهی و زود عصبانی نشوی؛ زیرا که برخی از افراد در برابرسخنان درشت و ناسزا چنان از کوره در می روند که به یک حیوان وحشی مبدل می شوند، در صورتیکه این صفت شایسته مقام انسانیت نیست. اما چنانچه ملاحظه می شود، علت جنگ و جدال و کشتار مردم بی پناه در دنیای معاصرنیز جز وحشی گری و نفس پرستی نمی باشد. (حلبی، علی اصغر، مبانی عرفان و احوال عارفان، ص: 33-28).

بنابراین هر کس خود رابرتر از دیگران ببیند و اعتراض و انتقاد کسی را تحمل نکند از جرگه وارستگان بیرون است. صوفیان این نوع افراد را به کودکانی تشبیه می کنند که همیشه با خود بازی می کنند وخود را امیر می پندارند و با همسالان خود انس نمی گیرند. لذا در تصوف خود بینی و خود پسندی نیست؛ زیرا که هر کس که صوفی است باید به همه چیزحتی سختی ها و ناملایمات عشق بورزد و آنها را جزو خود بداند. به طور کلی صوفی واقعی کسی است که همواره می کوشد تا نفس خود را از آلودگی های درونی برهاند تا از این طریق بتواند از خود وصفات ناپسندش فانی شود و به بقای در خداوند برسد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: