ابزار هدایت به بالای صفحه

قول مشهور

1 . مرحوم شیخ مفید (متوفای 413 هجری قمری) در کتاب شریف «الارشاد» می نویسد:

امام حسین(علیه السلام) به خاطر ترسی که از دشمن داشت، نتوانست حج را به جا آورد و نیت خود را به عمره مفرده تبدیل کرد و پس از اتمام اعمال عمره، مکه را به سوی عراق ترک نمود.

«و لمّا أراد الحسین(علیه السلام) التوجه إلی العراق، طاف بالبیت و سعی بین الصفا و المروة و أحلّ من إحرامه و جعلها عمرة لأنّه لم یتمکّن من تمام الحجّ مخافة أن یقبض علیه بمکة، فینفذ إلی یزید بن معاویة، فخرج(علیه السلام) مبادراً بأهله و ولده و من انضمّ إلیه من شیعته»(1)

وقتی امام حسین(علیه السلام) تصمیم گرفت به عراق برود، خانه خدا را طواف کرد و میان صفا و مروه سعی نمود و از احرام خود خارج شد و آن را عمره قرار داد (تبدیل نیت به عمره مفرده) زیرا به خاطر دستگیر شدن در بین مناسک نمی توانست اعمال حج را به پایان برساند. چون می خواستند او را دستگیر کنند و نزد یزید بن معاویه ببرند. از این روی امام(علیه السلام) با خانواده خود و شیعیان همراهش از مکه خارج شدند.

2 ـ محمدبن احمد بن علی الفتال النیشابوری (متوفای 508 قمری) که رییس نیشابور او را به شهادت رساند (معجم رجال الحدیث) در روضة الواعظین (ص 177) گفتاری مثل گفتار شیخ مفید، در کتاب خود نقل کرده اند.

3 ـ شیخ طبرسی (متوفّای 548 قمری) علت تبدیل احرام امام(علیه السلام) به عمره مفرده را این گونه بیان می کند که: «لأنّه لم یتمکّن من تمام الحجّ مخافة أن یقبض علیه بمکّة فینفذ إلی یزید بن معاویة»; زیرا به خاطر دستگیر شدن در هنگام انجام مناسک، نمی توانست اعمال حج را به پایان برساند، چون می خواستند او را دستگیر کنند و نزد یزیدبن معاویه ببرند.(2)

نکته: از کلمه «من تمام الحجّ» در نقل شیخ مفید و شیخ طبرسی فهمیده می شود که امام(علیه السلام)مُحرم به احرام حج نشده بوده، بلکه نیت عمره تمتع را به عمره مفرده تبدیل کردند.

4 ـ علاّمه سید مرتضی عسکری در کتاب «معالم المدرستین»، به نقل تاریخ ابن کثیر (متوفای 744 قمری) از امام حسین(علیه السلام) نقل می کند که: «ثمّ طاف الحسین بالبیت و بین الصفا و المروة و قص من شعره و أحلّ من إحرامه و جعلها عمرة».(3)

1 . الارشاد، ج2، ص66

2 . اعلام الوری بأعلام الهدی، ج1، ص445

3 . معالم المدرستین، ج3، ص57 ; تاریخ ابن کثیر، ج8 ، ص166

---------------------------------------------------

صفحه 102

---------------------------------------------------

نکته: از کلمه «و جعلها عمرة» در نقل ابن کثیر فهمیده می شود که امام(علیه السلام) نیت احرام حج را به عمره مفرده تبدیل نمودند که خلاف قاعده است.

5 ـ علاّمه مجلسی (متوفای 1111 قمری) در کتاب بحار الأنوار (ج44، ص363) قول شیخ مفید را پذیرفته و به نقل از منتخب آورده است:

«أنّ یزید أنفذ عمرو بن سعید بن العاص فی عسکر عظیم و ولاّه أمر الموسم و أمره علی الحاج کلّهم و کان قد أوصاه بقبض الحسین(علیه السلام) سرّاً و إن لم یتمکّن منه بقتله غیلة، ثمّ إنّه دس مع الحاجّ فی تلک السنة ثلاثین رجلاً من شیاطین بنی أمیّة و أمرهم بقتل الحسین(علیه السلام) علی أیّ حال اتفق، فلمّا علم الحسین(علیه السلام) بذلک، حلّ من إحرام الحجّ و جعلها عمرة مفردة».(1)

مضمون نقل این است که یزید عمرو بن سعید بن عاص را با لشکری عظیم امیر حج کرد و از او خواست که امام حسین(علیه السلام) را دستگیر نماید و اگر نتوانست به قتلش رساند و سی نفر از شیاطین بنی امیه را در میان حاجیان قرار داد و آنان را مأمور کرد که به شکل ممکن، امام حسین(علیه السلام) را به قتل برسانند. وقتی امام حسین(علیه السلام) از این توطئه آنان آگاه شد، از احرام حج خارج گردید و آن را عمره مفرده قرار داد.

1 . بحار الانوار، ج45، ص98 ; المنتخب، ص304

---------------------------------------------------

صفحه 103

---------------------------------------------------

نکته: از کلمه «حلّ من إحرام الحجّ و جعلها عمرة مفردة» در نقل علاّمه مجلسی فهمیده می شود که امام(علیه السلام) نیت احرام حج را به عمره مفرده تبدیل کرد و از احرام خارج شد، که خلاف قاعده است.

6 ـ شیخ عبدالله البحرانی (متوفای 1130 قمری) هم گفتاری مثل گفتار شیخ مفید در کتاب ارشاد، در کتاب خود (کتاب العوالم، الإمام الحسین(علیه السلام) ، ص213) نقل کرده اند.

7 ـ قندوزی (متوفای 1249 هجری قمری) در کتاب ینابیع الموده می نویسد:

«بعد أن طاف و سعی و أحلّ من إحرامه، و جعل حجّه عمرة مفردة، لأنّه لم یتمکّن من إتمام الحجّ مخافة أن یبطش به و یقع الفساد فی الموسم و فی مکّة، لأنّ یزید أرسل مع الحجّاج ثلاثین رجلاً من شیاطین بنی أمیّة و أمرهم بقتل الحسین علی کلّ حال».(1)

بعد از این که امام(علیه السلام) طواف و سعی انجام داد. از احرام خارج شد و نیت خود را به عمره مفرده تبدیل کرد; زیرا می ترسید که در اثنای مناسک و در مکه فسادی ایجاد شود و نتواند حج خود را به پایان برساند; چون یزید سی تن از شیاطین بنی امیه را در میان حاجیان قرار داده بود و آنان مأمور بودند که به هر شکل ممکن، امام حسین(علیه السلام) را به قتل برسانند.

نکته: از کلمه «و جعل حجّه عمرة مفردة» در نقل قندوزی فهمیده می شود که امام(علیه السلام) نیت احرام حج را به عمره تبدیل نمود و از احرام خارج شد و از عبارت «لأنّه لم یتمکّن من إتمام الحجّ» برداشت می شود که امام(علیه السلام) محرم به احرام حج شده بود و خوف آن داشت که نتواند آن را به پایان رساند، از این روی، با تبدیل نیت، از احرام خارج شد که خلاف قاعده است.

اما در نقل شیخ مفید عبارت «من تمام الحجّ» بود که فهمیده می شود امام(علیه السلام) محرم به احرام حج نشدند بلکه نیت عمره تمتع را به عمره تبدیل نمودند.

قول غیر مشهور

آنان که قول مشهور را بر نمی تابند، می گویند: این گونه نبوده است که امام حسین(علیه السلام)محرم به احرام عمره تمتع شده و عمره تمتع را به عمره مفرده تبدیل کرده باشند یا چنین نبوده است که محرم به احرام حج تمتّع گردیده و آن را از باب حکم مصدود، به مفرده مبدّل ساخته باشند بلکه آن حضرت با عمره مفرده وارد مکه شدند و با طواف وداع یا عمره مفرده ماه ذی حجه بدون تبدیل نیت، از مکه خارج گردیدند.

1 . ینابیع المودة لذی القربی، ج3، ص59

---------------------------------------------------

صفحه 104

---------------------------------------------------

چنانکه امام صادق(علیه السلام) با استناد به فعل امام حسین(علیه السلام) می فرماید: «وَ لاَ بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ فِی ذِی الْحِجَّةِ لِمَنْ لاَ یُرِیدُ الْحَجَّ»; کسی که نمی خواهد حج به جا آورد، جایز است که در ماه ذی حجه عمره مفرده انجام دهد.

مستند این قول دو روایت صحیح از یک سو و تحلیل عقلی از وقایع تاریخی قبل از حرکت امام(علیه السلام) از مکه به عراق از سوی دیگر می باشد.

روایت نخست، صحیحه ابراهیم بن عمر الیمانی از ابی عبدالله(علیه السلام) است.

* «أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُل خَرَجَ فِی أَشْهُرِ الْحَجِّ مُعْتَمِراً، ثُمَّ رَجَعَ إِلَی بِلاَدِهِ قَالَ: لاَ بَأْسَ وَ إِنْ حَجَّ فِی عَامِهِ ذَلِکَ وَ أَفْرَدَ الْحَجَّ فَلَیْسَ عَلَیْهِ دَمٌ فَإِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیّ(علیهما السلام) خَرَجَ قَبْلَ التَّرْوِیَةِ بِیَوْم إِلَی الْعِرَاقِ وَ قَدْ کَانَ دَخَلَ مُعْتَمِراً».(1)

از امام صادق(علیه السلام) درباره مردی سؤال شد که در ماه های حج، عمره مفرده به جا آورده، آنگاه به شهر خود بازگشته است. آن حضرت می فرماید: جایز است و اگر در همان سال حج به جا آورد و حج اِفراد انجام دهد، بر او قربانی نیست و در ادامه فرموده است: حسین بن علی(علیهما السلام) روز ترویه به جانب عراق رفت، در حالی که به عمره مفرده محرم شده بود.

روایت دوم، صحیحه یا مصحّحه معاویة بن عمار است.

* «قالَ قُلْتُ لاَِبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) مِنْ أَیْنَ افْتَرَقَ الْمُتَمَتِّعُ وَ الْمُعْتَمِرُ؟ فَقَالَ: إِنَّ الْمُتَمَتِّعَ مُرْتَبِطٌ بِالْحَجِّ وَ الْمُعْتَمِرَ إِذَا فَرَغَ مِنْهَا ذَهَبَ حَیْثُ شَاءَ وَ قَدِ اعْتَمَرَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیّ(علیهما السلام) فِی ذِی الْحِجَّةِ ثُمَّ رَاحَ یَوْمَ التَّرْوِیَةِ إِلَی الْعِرَاقِ وَ النَّاسُ یَرُوحُونَ إِلَی مِنًی وَ لاَ بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ فِی ذِی الْحِجَّةِ لِمَنْ لاَ یُرِیدُ الْحَجَّ».(2)

معاویة بن عمّار می گوید: به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم فرق عمره تمتع و مفرده چیست؟ فرمود: عمره تمتع با حج مرتبط است و کسی که عمره مفرده را انجام می دهد، هنگامی که آن را به پایان رساند، می تواند به هرجا که بخواهد برود و امام حسین(علیه السلام) در ذی حجه عمره مفرده به جا آورد سپس در روز ترویه به عراق رفت در حالی که مردم به سوی منا می رفتند و کسی که نمی خواهد حج به جا آورد، جایز است که در ماه ذی حجه عمره مفرده انجام دهد.

نکته: این دو روایت که از نظر سند صحیح اند، به طور صریح دلالت می کنند که امام حسین(علیه السلام) در ماه ذی حجه به عمره مفرده محرم شده و آن را به پایان رسانده اند و هیچ دلالتی بر تبدیل نیت، از آن ها فهمیده نمی شود.

1 . کافی، ج4، ص535

2 . محمد بن الحسین باسناده عن محمد بن یعقوب مثله و کذلک الکافی، وسائل الشیعه (آل البیت) الحرّ العاملی، ص310، باب: ابواب عمره حدیث 2 و 3)

---------------------------------------------------

صفحه 105

---------------------------------------------------

امام(علیه السلام) پیش از حرکت از مدینه به سوی مکه، در عالم خواب از پیامبر اسلام شنیده بود که فرمود: «حبیبی یا حسین، کأنّی أراک عن قریب مرمّلاً بدمائک مذبوحاً بأرض کرب و بلاء» ;(1) «عزیز من! ای حسین! گویا می بینم که به همین زودی در سرزمینی به نام کربلا کشته و سرت از تن جدا می شود و در خون خود می غلتی.»

مرگ بر انسان ها لازم گردیده و همانند گردن بند در گردن دختران است و من به دیدار نیاکانم آنچنان اشتیاق دارم که یعقوب به دیدار یوسف

نقل شده که امام حسین(علیه السلام) بیست و پنج بار به زیارت خانه خدا رفت که آخرین بار در سال 60 هجری بود.

و در سال 57 هجری بود که آن حضرت در کنار جبل الرحمه دعای عرفه را خواندند.

امام حسین(علیه السلام) شب 27 رجب سال 60 هجری قمری، از میقات مسجد شجره به صورت عمره مفرده عازم مکه شدند و سوم شعبان به مکه رسیدند. بعد از اعمال عمره مفرده، مکه را پایگاه خود قرار داد و ماه های: شعبان، رمضان، شوال، ذی قعده و هفت روز از ذی حجه را در مکه گذراند و مردم نیز گروه گروه با ایشان دیدار می کردند. حتّی عبدالله بن زبیر در جماعت امام شرکت می کرد.(2)

کوفیان پس از شنیدن ماجرای مخالفت امام(علیه السلام) با یزید، او را به عراق دعوت کردند. ازاین رو، امام(علیه السلام) مسلم بن عقیل را در 15 رمضان سال 60 به کوفه فرستاد تا اگر مردم خواهان او هستند، عازم عراق شود. پس خطاب به او فرمود:

«و إن رأیت الناس مجتمعین علی بیعتی فعجّل لی بالخبر حتّی أعمل علی حسب ذلک».

«اگر دیدی که مردم در بیعت با من یکپارچه اند و براین امر تمایل دارند، بی درنگ خبر آن را به من برسان تا بر اساس آن اقدام کنم.»

مسلم بن عقیل پنجم شوال به کوفه رسید و بعد از این که حدود 18 هزار نفر با او بیعت کردند، با فرستادن نامه ای به حسین بن علی(علیهما السلام) از او خواست که در آمدن به کوفه شتاب کند(3)

1 . بحارالأنوار، ج44، ص328

2 . ترجمه «وقعة الطف»، ابومخنف، صص108 ـ 110

3 . بحار الأنوار، ج44، ص335

---------------------------------------------------

صفحه 106

---------------------------------------------------

با نزدیک شدن موسم حج، که مسلمانان گروه گروه وارد مکه می شدند، در آستانه روز ترویه، آن حضرت تصمیم گرفت که به سوی عراق حرکت کند. پیش از حرکت، این خطابه را در میان افراد خاندان بنی هاشم و گروهی از شیعیان خویش، که در مدت اقامت آن حضرت در مکه بدو پیوسته بودند، ایراد کرد:

«حمد و سپاس از آنِ خداست، آنچه خدا بخواهد همان خواهد شد و هیچ نیرویی در مورد فرستاده اش حکمفرما نیست، مگر به اراده خداوند و درود و سلام خداوند بر فرستاده اش. مرگ بر انسان ها لازم گردیده و همانند گردن بند در گردن دختران است و من به دیدار نیاکانم آنچنان اشتیاق دارم که یعقوب به دیدار یوسف. و برای من قتلگاهی معین شده است که در آنجا فرود خواهم آمد و گویا با چشمان خود می بینم که درندگان بیابانها (لشکریان کوفه) در سرزمینی در میان نواویس و کربلا اعضای مرا قطعه قطعه و شکم های گرسنه خود را سیر و انبانهای خالی خود را پر می کنند. از پیش آمدی که با قلم قضا نوشته شده است، چاره و گریزی نیست. بر آنچه خدا راضی است ما نیز راضی و خوشنودیم. در مقابل بلا و امتحان الهی صبر و استقامت میورزیم که اجر صبرکنندگان را بر ما عنایت خواهد کرد. میان پیامبر و پاره های تن وی (فرزندانش) هیچ گاه جدایی نخواهد افتاد و در بهشت برین در کنار او خواهند بود; زیرا آنان وسیله خوشحالی و روشنی چشم پیامبر بوده و وعده او (استقرار حکومت الله) نیز به وسیله آنان تحقق خواهد یافت.»(1)

و امام سخنانش را با این جمله پایان داد:

«مَنْ کانَ باذِلاً فِینا مُهْجَتَهُ وَمُوَطِّناً عَلی لِقاءِ اللهِ نَفْسَهُ; فَلْیَرْحَلْ مَعَنا، فَإِنّی راحِلٌ مُصْبِحَاً إِنْ شاءَ اللهُ تَعالی»; «آگاه باشید! هر یک از شما که حاضر است در راه ما از خون خویش بگذرد و جانش را در راه شهادت و لقای پروردگار نثار کند، پس آماده حرکت با ما باشد که من فردا صبح حرکت خواهم کرد، ان شاءالله.»(2)

در اینجا توجه به چند نکته ضروری است:

1 . امام(علیه السلام) از ابتدا تصمیم داشت از مکه خارج شود و از آینده حرکت خود، که در کربلا به شهادت می رسد، آگاه بود و در روز هشتم ذی حجه که حجاج عازم منا و عرفات بودند،

1 . «الْحَمْدُ لِلَّهِ وَمَا شَاءَ اللَّهُ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاّ بِاللَّهِ وَصَلَّی اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ وَسَلَّمَ خُطَّ الْمَوْتُ عَلَی وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلادَةِ عَلَی جِیدِ الْفَتَاةِ وَمَا أَوْلَهَنِی إِلَی أَسْلافِی اشْتِیَاقَ یَعْقُوبَ إِلَی یُوسُفَ وَ خُیِّرَ لِی مَصْرَعٌ أَنَا لاقِیهِ کَأَنِّی بِأَوْصَالِی یَتَقَطَّعُهَا عُسْلانُ الْفَلَوَاتِ بَیْنَ النَّوَاوِیسِ وَکَرْبَلاءَ فَیَمْلأَنَّ مِنِّی أَکْرَاشاً جُوفاً وَ أَجْرِبَةً سُغْباً لا مَحِیصَ عَنْ یَوْم خُطَّ بِالْقَلَمِ رِضَی اللَّهِ رِضَانَا أَهْلَ الْبَیْتِ نَصْبِرُ عَلَی بَلائِهِ وَیُوَفِّینَا أُجُورَ الصَّابِرِینَ لَنْ تَشُذَّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ لَحْمَتُهُ وَهِیَ مَجْمُوعَةٌ لَهُ فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ تَقَرُّ بِهِمْ عَیْنُهُ وَتَنَجَّزُ لَهُمْ وَعْدُهُ مَنْ کَانَ فِینَا بَاذِلا مُهْجَتَهُ مُوَطِّناً عَلَی لِقَاءِ اللَّهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنَا فَإِنِّی رَاحِلٌ مُصْبِحاً إِنْ شَاءَ اللَّه». (بحار الانوار، ج44، ص367)

2 . (بحار الانوار، ج44، ص36 ; اللهوف، ص52)

---------------------------------------------------

صفحه 107

---------------------------------------------------

مکه را به جانب عراق ترک کردند.

2 . حرکت امام از مدینه به مکه در ماه های عمره مفرده; یعنی ماه های رجب و شعبان صورت گرفت و نه در ماه های حج; یعنی شوال، ذی قعده و ذی حجه.

3 . گفتگویی که امام(علیه السلام) سه روز قبل از حرکت با ابن عباس و محمد حنفیه و

دیگران داشت و آنان اصرار می کردند که امام(علیه السلام) از رفتن به عراق منصرف شود(1) و آن حضرت به ابن عباس می فرماید: «إنّی قد اجمعت المسیر فی أحد یومی هذین إن شاءالله»; «تصمیم گرفته ام در این یکی دو روز، به جانب عراق حرکت کنم، اگر خداوند بخواهد.»(2) و همچنین با عنایت به این سخن امام(علیه السلام) که در روز قبل از حرکت فرمود: «فَإِنّی راحِلٌ مُصْبِحَاً

إِنْ شاءَ اللهُ» که امام(علیه السلام) خود را برای حج آماده نکرده، بلکه مقدمات سفر به عراق را تهیه دیده است.

4 . با توجه به سخن امام صادق(علیه السلام) که فرمود: حسین بن علی(علیهما السلام) روز ترویه به سوی عراق رفت و در حالی که به عمره مفرده محرم شده بود، معلوم می شود که امام از همان ابتدا قصد عمره تمتع نکرده بود و تنها به خاطر احترام کعبه، عمره مفرده به جا آورده بود و اینگونه نبوده است که عمره تمتع را به مفرده تبدیل کرده یا حج تمتع را از باب حکم مصدود به مفرده مبدّل کند; زیرا اگر امام در ماه های حج، محرم به احرام تمتّع شده بود، باید برای بستن احرام، به یکی از مواقیت پنجگانه می رفت (مسجد شجره، جُحفه، یلملم، قرن المنازل و وادی عقیق) و در یکی از آن میقات ها احرام می بست، نه در ادنی الحلّ (تنعیم و جِعرانه)، که میقات اهل مکه و میقات عمره مجدّد است.

حضور در میقات های پنج گانه که فرسنگ ها از مکه فاصله دارد، نه در تاریخ آمده و نه در جوامع روایی ذکر شده است.

5 . اگر امام(علیه السلام) محرم به احرام حج شده بود، باید مانند دیگر مردمان، در بعد از ظهر روز هشتم و روز ترویه در مسجدالحرام احرام می بست، در حالی که امام چند روز پیش از حرکت، به طور غیر رسمی و در روز هفتم، به طور رسمی، اعلام کرده بود که صبح هشتم عازم عراق هستم و با این اعلام، جایی برای حکم مصدود باقی نمی ماند.

مصدود عبارت است از کسی که دشمن او را از عمره یا حج منع کند.

اگر کسی احرام عمره یا حج را بست و بعد از آن، دشمن یا کس دیگر او را از رفتن به

1 . دینوری، اخبار الطوال، صص 245 ـ 243

2 . ترجمه «وقعة الطف» ابومخنف، ص111

---------------------------------------------------

صفحه 108

---------------------------------------------------

مکه یا رفتن به عرفات منع کند و راه دیگری نباشد، می تواند در همان محل که ممنوع شده، یک شتر یا یک گاو یا یک گوسفند قربانی نموده و تقصیر کند و از احرام خارج شود.(1) و چنین مطلبی در تاریخ یا حدیث نیامده است.

6 . آنچه از شیخ مفید و دیگران آمده، این است که امام(علیه السلام) قبل از حرکت، خانه خدا را زیارت کرد و سعی میان صفا و مروه انجام داد و آن را عمره مفرده قرار داد و از احرام خارج شد و هیچ اشاره ای به قربانی کردن شتر یا گوسفند نشده است تا نشانه مصدود بودن از آن فهمیده شود.

7 . آنچه از قول شیخ مفید و دیگر بزرگان برداشت می شود، تبدیل به عمره مفرده است، که این قول اشاره به تبدیل عمره تمتع به مفرده و نه تبدیل حجّ تمتع به مفرده، که علاّمه مجلسی و قندوزی به آن تصریح کرده اند...

8 . آخرین نکته این که: امام(علیه السلام) چون عازم عراق بوده، شب یا صبح هشتم به أدنی الحلّ رفته و به احرام عمره مفرده مُحرم شده و قبل از حرکت به سوی عراق، اعمال خود را به اتمام رسانده و از احرام خارج شده است; چنانکه امام صادق(علیه السلام) با استناد به فعل امام حسین(علیه السلام)می فرماید: «وَ لاَ بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ فِی ذِی الْحِجَّةِ لِمَنْ لاَ یُرِیدُ الْحَجَّ» و در عبارت دیگر می فرماید: وَ قَدِ اعْتَمَرَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیّ(علیهما السلام) فِی ذِی الْحِجَّةِ».

9 . دقت در گفتار ابو مخنف کوفی (متوفای 157 هجری قمری)، از مورّخان مشهور شیعه، قول ما را تأیید می کند.

ابو مخنف به سند خود از عبدالله بن سلیم و المذری بن المشعمل الأسدیین که به عنوان حج از کوفه به مکه آمده بودند، نقل می کند که گفتند:

«فطاف الحسین بالبیت و بین الصفا و المروة و قص من شعره و حلّ من عمرته ثمّ نحو الکوفة و توجّهنا نحو الناس إلی منی»(2); «حسین(علیه السلام) برگِرد خانه خدا و بین صفا و مروه طواف کرد و کمی از موی خود را چید و از عمره خود بیرون آمد. آنگاه به سوی کوفه روان شد و ما همراه مردم به منا رو کردیم.»

ابن جریر طبری (متوفای 310 هجری قمری) نیز روایت ابو مخنف را در کتاب خود آورده است.(3) همانطور که ملاحظه می شود هیچ اشاره ای به تبدیل نشده است.

1 . مناسک حج، مسائل 1370 و 1372

2 . مقتل الحسین(علیه السلام) ، ابومخنف الأزدی، ص66

3 . تاریخ الطبری، ج4، ص289

---------------------------------------------------

صفحه 109

---------------------------------------------------

گفتار فقیهان

در ادامه بحث و به عنوان حسن ختام، لازم است به گفتار فقیهانی که متکی بر روایات صحیحه است، استناد کنیم:

1 . مرحوم آیه الله سید محسن حکیم، در کتاب مستمسک العروة می نویسد:

«و امّا ما فی بعض کتب المقاتل; من أنّه(علیه السلام) جعل عمرة مفردة، ممّا یظهر منه أنّها کانت عمرة تمتع و عدل بها إلی الإفراد. فلیس ممّا یصحّ التعویل علیه فی مقابل الأخبار المذکورة التی رواها أهل الحدیث» ;(1) «تکیه برآنچه در بعضی ازکتاب های مقاتل آمده است که: امام(علیه السلام)عمره خود را عمره مفرده قرار داد; یعنی محرم به عمره تمتع شده بود و نیت خود را به مفرده تبدیل کرد.»(2)

همانگونه که ملاحظه می کنید، مرحوم حکیم روایت را بر نقل تاریخ ترجیح می دهد و قول تبدیل نیّت از عمره تمتع به مفرده را نمی پذیرد.

2 . مرحوم آیه الله خوئی در کتاب الحج می نویسد:

«قد دلّ بعض النصوص المتعبرة علی جواز الخروج حتی یوم الترویة مثل صحیحة إبراهیم بن عمر الیمانی،... و فی الروایة و إن لم یصرّح بجواز الخروج یوم الترویة ولکن یظهر من استشهاد الصادق(علیه السلام) بقضیة خروج الحسین(علیه السلام) إنّ ذلک من باب تطبیق الکبری علی الصغری و إنّ خروجه یوم الترویة کان جائزاً فی نفسه، و استشهاده بفعل الحسین(علیه السلام) دلیل علی جواز الخروج، سواء کان الحسین(علیه السلام) مضطراً کما فی کتب المقاتل و التواریخ، أم لا. و أوضح من ذلک دلالة معتبرة معاویة بن عمار... و الحاصل: لا ریب فی أنّ المستفاد من الخبرین أن خروج الحسین(علیه السلام) یوم الترویة کان علی طبق القاعدة لأجل الإضطرار و یجوز ذلک لکلّ أحد و إن لم یکن مضطرّاً».(3)

مضمون گفتار مرحوم آیه الله خوئی این است: خارج شدن از مکه در روز ترویه جایز است و استشهاد امام صادق(علیه السلام) به قضیه خروج امام حسین(علیه السلام) دلیل بر جواز خروج از مکه در روز ترویه است و این استشهاد از باب تطبیق کبری بر صغری است.

و مستفاد از خبر ابراهیم بن عمر یمانی و معاویة بن عمار این است که خروج

1 . وسائل، باب7، از ابواب عمره، حدیث 13، ج14 ص313

2 . مستمسک العروه، ج11، ص192

3 . کتاب الحج، ج2، ص236

---------------------------------------------------

صفحه 110

---------------------------------------------------

امام حسین(علیه السلام) در روز ترویه، بر طبق قاعده بوده نه به خاطر اضطرار که در کتاب های تاریخی و مقاتل آمده است.

3 . آیت الله گلپایگانی در «تقریرات البیع» آورده است:

«و ظاهر الروایة (صحیحة معاویة بن عمّار) أنّ فعل الحسین(علیه السلام) کان لأجل جواز الخروج من مکة فی أیّام الحجّ بعد الفراغ من العمرة لأنّه ان صدر ذلک منه(علیه السلام) لأجل الضرورة بقرینة ذیل الروایة المصرّح بجواز الخروج فی ذی الحجّة بعد العمرة لمن لایرید الحجّ فانّ قوله(علیه السلام) و لا بأس بالعمرة الخ، مراده أنّه یجوز له الإکتفاء و الخروج من مکة و لا یلزمه الإتیان بالحجّ بأن کان فی ذی الحجة».(1)

مضمون گفتار آیت الله گلپایگانی نیز این است که مستفاد از ظاهر روایت معاویة بن عمار، خروج امام حسین(علیه السلام) از مکه به عراق در روز ترویه، از باب اضطرار نبوده، بلکه از باب جواز خروج در ایام حج می باشد.

4 . آیت الله جوادی آملی با استناد به روایت ابراهیم بن عمر یمانی می گوید:

این گونه نبوده است که عمره تمتع را به مفرده تبدیل کرده یا حج تمتع را از باب حکم مصدود به مفرده مبدّل ساخته باشد.

بنابر این نتیجه این می شود که استناد به عمل امام حسین(علیه السلام) ، به عنوان یک سنت عملی و قاعده فقهی است. امام(علیه السلام) محرم به احرام عمره تمتع نبوده و عمره تمتع را به عمره مفرده تبدیل نکرده است; چنانکه از شیخ مفید نقل شده بود. یا محرم به احرام حج تمتع نشده و آن را از باب حکم مصدود به عمره مفرده مبدل نساخته است; چنانکه در بحارالأنوار آمده است، بلکه امام(علیه السلام) با عمره مفرده وارد مکه و با عمره مفرده ماه ذی حجه از مکه خارج شده است.

همانگونه که از روایت ابراهیم بن عمر یمانی و معاویة بن عمار به صراحت استفاده می شود.

1 . تقریرات البیع، ج1، ص355

تنها ره سعادت : ایمان ، جهاد ، شهادت

نظرات شما عزیزان:

برچسب‌ها: حج, نیمه تمام, کاروان, عاشورا, عاشوراییان, سفر عشق, امام حسین, ,